THTV: BIỆN PHÁP TU TỪ NÓI MỈA, BIỆN PHÁP TU TỪ ĐIỆP CẤU TRÚC SVIP

I. CỦNG CỐ KIẾN THỨC

1. Biện pháp tu từ nói mỉa:

Bảng phân biệt một số nét khác biệt của biện pháp tu từ nói mỉa và nghịch ngữ:

* Lưu ý: Mặc dù có một số điểm khác biệt, ý nghĩa mỉa mai cũng có thể được thể hiện trong cách nói nghịch ngữ.

2. Biện pháp tu từ lặp cấu trúc:

- Lặp cấu trúc (còn gọi là lặp cú pháp, điệp cú pháp) là biện pháp tu từ, theo đó, người viết (người nói) lặp lại cấu trúc của một cụm từ, một câu nhằm nhấn mạnh nội dung biểu đạt và tạo nhịp điệu, sự liên kết cho các câu văn, câu thơ.

- Ví dụ:

"Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta

Những cánh đồng thơm mát

Những ngả đường bát ngát

Những dòng sông đỏ nặng phù sa"

(Đất nước, Nguyễn Đình Thi)

=> Lặp cấu trúc "...đây là của chúng ta", "những...." có tác dụng nhấn mạnh khẳng định non sông đất nước này là quyền sở hữu của nhân dân ta.

II. THỰC HÀNH:

1. Phân tích biện pháp tu từ nói mỉa trong các trường hợp sau và nêu tác dụng của biện pháp này:

a. Do sức ép của công luận ở Pháp và ở Đông Dương, ông Va-ren đã nửa chính thức hướn sẽ chăm sóc vụ Phan Bội Châu. Ông hứa thế; giả thử cứ cho rằng một vị toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa, thì chúng ta vẫn được phép tự hỏi liệu quan Toàn quyền Va-ren sẽ “chăm sóc" vụ ấy vào lúc nào và ra làm sao.

Trước hết, ngài chỉ muốn chăm sóc đến khi nào yêu vị thật xong xuôi ở bên ấy đã. Nhưng ngài lại chỉ vừa mới xuống tàu, mà hành trình từ Mác-xây đến Sài Gòn kéo dài chừng bốn tuần lễ cơ. Như vậy có nghĩa là trong bốn tuần lễ đó, Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù.

(Nguyễn Ái Quốc, Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu)

Cách làm: Trong ngữ liệu a, biện pháp nói mỉa được thể hiện qua những cách diễn đạt bề ngoài có vẻ khách quan nhưng thực chất lại thể hiện thái độ mỉa mai của tác giả. Điều này được thể hiện qua cách dùng từ ngữ: “nửa chính thức hứa”, “giả thử cứ cho rằng một vị toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa”, “ngài chỉ muốn chăm sóc đến khi nào yên vị thật xong xuôi ở bên ấy đã”,...

b. Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong của tiệm. Những cu-li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân dẫm đất lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bộ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xưởng lủng lẳng dưới mái hiện các hiệu cơn; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tẩm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo!

(Nguyễn Ái Quốc, Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu)

Cách làm: Trong ngữ liệu b, biện pháp nói mỉa được thể hiện qua sự kết hợp những từ ngữ mẫu thuẫn, đối lập nhau để làm nổi bật thái độ mỉa mai của tác giả. Các hình ảnh “những cu-li xe kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân dẫm đất lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xường lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đầu bội tinh hình chữ thập” được gọi là những cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương.

=> Biện pháp tu từ nói mỉa có tác dụng tạo hiệu quả châm biếm cho văn bản, làm cho cách diễn đạt trở nên thú vị, gây ấn tượng với người đọc.

2. Trong văn bản Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu, tác giả đã viết nhiều câu thể hiện rõ ý Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù:

– Như vậy có nghĩa là trong bốn tuần lễ đó, Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù. (phần 1, tr. 74)

– Trong khi đó thì Phan Bội Châu vẫn nằm tù. (phần 2, tr. 75)

– Trong khi đó thì Phan Bội Châu vẫn nằm tù. (phần 3, tr. 76)

Phân tích tác dụng của việc sử dụng các câu này.

=> Việc lặp lại hoàn toàn (câu “Trong khi đó thì Phan Bội Châu vẫn nằm tù.” ở phần 2 và phần 3) và gần như hoàn toàn các câu (các câu ở phần 1 và phần 2, phần 3) có tác dụng nhấn mạnh thông tin Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù, làm tăng sức biểu cảm cho toàn văn bản.

3. Nhận xét về cấu trúc cú pháp của các câu trong đoạn trích: “Về chính trị cùng tàn nhẫn” (văn bản Tuyên ngôn Độc lập). Việc sử dụng cấu trúc câu như vậy có tác dụng gì?

- Nhóm 1 gồm hai câu có cấu trúc “Về + A, chúng + X

(1) Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.

(2) Về kinh tế, chúng bóc lột dân ta đến xương tuỷ, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều.

- Nhóm 2 gồm tất cả các câu còn lại có cấu trúc “Chúng +X”.

(1) Chúng thi hành những luật pháp dã man.

(2) Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.

(3) Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học.

(4) Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta.

(5) Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.

Việc sử dụng những nhóm câu có cấu trúc tương tự nhau như vậy có tác dụng nhấn mạnh thông tin, tăng sức thuyết phục cho văn bản đồng thời tạo được sự hài hoà về mặt âm thanh, gây ấn tượng mạnh với người đọc.